Johan van Oldenbarnevelt, heer van Gunterstein (1611), Backum en (sedert 1600) Berkel en Rodenrijs, advocaat bij het hof van Holland (1570), juridisch adviseur van de prins van Oranje, pensionaris van Rotterdam (1576-86), landsadvocaat en raadpensionaris van de Staten van Holland (1586), bewaarder van het Grootzegel en de Charters van Holland en West-Friesland (1586), hoogheemraad van Delfland 1595. Tot ridder verheven door de koning van Engeland. Hij verwierf in 1594 de Heerlijkheid Stoutenburg.
Johan van Oldenbarnevelt werd op 14 september 1547 in Amersfoort geboren. Zijn vader, Gerrit van Oudenbarnevelt (Gerretgen Sleght), was koopman en sequester (beheerder van onder toezicht geplaatste boedel). Hij stond echter niet zo goed bekend; hij dronk en werd verschillende keren voor het gerecht gedaagd. De familie was niet van adellijke afkomst. Waarschijnlijk ging Johan van Oldenbarnevelt in Amersfoort naar de Latijnse school (nu het Johan van Oldenbarnevelt Stedelijk Gymnasium). In 1564 vertrok hij naar Den Haag om bij een advocaat te werken. In de volgende jaren studeerde hij rechten in Leuven, Bourges, Keulen, Heidelberg en Padua. In Leuven wijzigde hij zijn naam van Oudenbarnevelt in Oldenbarnevelt. Tijdens zijn verblijf in Heidelberg koos ook hij voor het calvinisme.
In 1570 werd Van Oldenbarnevelt advocaat bij het Hof van Holland. Toen in 1572 de opstand tegen Spanje begon sloot hij zich aan bij Willem van Oranje in Delft. Van Oldenbarnevelt werd juridisch adviseur van Willem van Oranje. Hij trouwde in 1575 met de rijke Delftse (buitenechtelijke) regentendochter Maria van Utrecht. Een jaar later werd hij Pensionaris van Rotterdam. Daar viel hij op vanwege zijn werklust en intelligentie. Als pensionaris van Rotterdam nam hij in de Staten van Holland en West-Friesland deel aan verschillende onderhandelingen.
Na de moord op Willem van Oranje in 1584 ontstond een zeker machtsvacuüm. De stadhouder werd voor de opstand aangesteld door het Habsburgse Huis, maar na de opstand door de gewesten. De oudste zoon van Willem van Oranje, Philips Willem, zat gevangen in Spanje. De 16-jarige Maurits was zijn tweede zoon. Van Oldenbarnevelt was een van degenen die pleitten voor een overdracht van de functie van stadhouder aan Maurits. In 1586 werd Van Oldenbarnevelt landsadvocaat en raadpensionaris van de Staten van Holland. Hij zou dit tot zijn dood blijven. Een landsadvocaat was formeel gezien slechts een woordvoerder, maar Van Oldenbarnevelt slaagde erin zich via deze functie omhoog te werken. Hij leidde vergaderingen en alle besluiten en uitgaande stukken gingen via zijn hand. Hij wist te bereiken dat niet de Raad van State, maar de Staten-Generaal het hoogste bestuursorgaan werd. Omdat Van Oldenbarnevelt zitting had in de Staten-Generaal, kon hij op deze manier zijn macht en invloed verder uitbreiden. In de praktijk kon niemand om hem heen.
Van Oldenbarnevelt stond bekend om zijn enorme kennis van zaken en om het feit dat hij nooit iets uit handen gaf. In feite werd hij voor de jonge Maurits plaatsvervangend politiek leider. Maurits was bovendien meer geïnteresseerd in het leger; hij ging de militaire zaken afhandelen. Als landsadvocaat was hij in staat om de Nederlanden onafhankelijk van Engeland te maken. Engeland had namelijk in 1585 de uitnodiging om het gezag over de Nederlanden te aanvaarden geweigerd, maar zond wel de graaf van Leicester met een troepenmacht van 6000 man als steun tegen de Spanjaarden. Leicesters streven naar een machtig centraal landsbestuur in Utrecht stond de gewesten echter niet aan. Van Oldenbarnevelt wist er voor te zorgen dat hij in 1587 het land verliet. In de Justificatie of Deductie werd vastgelegd dat de politieke macht voortaan bij de Staten-Generaal kwam te liggen. In feite werd daarmee besloten dat de Nederlanden voortaan onafhankelijk van buitenlandse vorsten zouden zijn.
De samenwerking tussen Van Oldenbarnevelt en de 20 jaar jongere Maurits liep aanvankelijk prima. Zij vulden elkaar wat betreft karakter goed aan. Maurits was een voorzichtig en geduldig persoon, die gewoon was iedere stap zorgvuldig uit te voeren en te evalueren, voor de volgende stap te ondernemen. Van Oldenbarnevelt was meer strategisch en was eerder gewend om twee stappen vooruit te denken en desnoods risicoÙus te nemen. Onder de politieke leiding van Van Oldenbarnevelt en de militaire leiding van Maurits ging het de jonge Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden voor de wind. Na de moord op Willem van Oranje had de toekomst er aanvankelijk slecht uitgezien voor de Republiek; het leek toen slechts een kwestie van tijd voordat de Spanjaarden de opstand definitief zouden neerslaan. In de periode 1588-1598 werden echter grote overwinningen behaald op de Spanjaarden. De uitputting van de Spaanse financiën na 1588 door de rampzalige expeditie tegen Engeland met de Armada, werkte ook in het voordeel van de jonge Republiek. Johan van Oldenbarnevelt sloot in oktober 1596 het Drievoudig Verbond met Engeland en Frankrijk tegen Spanje. Engeland en Frankrijk erkenden daarmee de onafhankelijkheid van de Republiek. Ook richtte Van Oldenbarnevelt de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) op (1602). De Republiek ontwikkelde zich in hoog tempo tot een wereldmacht.
In 1600 ontstond echter de eerste strubbeling tussen Van Oldenbarnevelt en Maurits. De handelsvloot van de Republiek had geregeld last van piraten in Duinkerken en Van Oldenbarnevelt besloot het leger op Duinkerken af te sturen. Maurits was hier op tegen omdat hij het risico te groot vond. Hij schikte zich echter naar Van Oldenbarnevelt en trok op naar Duinkerken, maar op het strand bij Nieuwpoort werd hij opgewacht door een Spaans leger, dat hem de weg terug naar huis afsneed. De daaropvolgende Slag bij Nieuwpoort werd slechts door Maurits' militaire kwaliteiten ternauwernood gewonnen. Maurits trok niet verder naar Duinkerken, maar keerde woedend terug naar de Nederlanden. Met de expeditie naar Duinkerken zou het voortbestaan van de Republiek volgens hem op het spel zijn gezet. Vanaf dat moment zou hij Van Oldenbarnevelt niet meer als zijn mentor zien.
Negen jaar later, in 1609, maakte Van Oldenbarnevelt zich sterk voor een wapenstilstand met de Spanjaarden. De oorlog tegen Spanje kostte de staat handenvol geld en belemmerde de handel. Maurits was tegen een wapenstilstand omdat het Spaanse leger danig verzwakt was. Tijdens deze wapenstilstand, die het Twaalfjarig Bestand zou gaan heten, begon de militair Maurits zich noodgedwongen met politieke zaken bezig te houden, het terrein van Van Oldenbarnevelt. Het gevolg was dat de onenigheid tussen Johan van Oldenbarnevelt en Maurits verder escaleerde.
De relatie met Frankrijk verslechterde eveneens. De gezant van de Republiek in Frankrijk, Francis van Aarssens, knoopte betrekkingen aan met de Hugenoten en andere tegenstanders van de Franse regering. Van Oldenbarnevelt verlengde daarom zijn benoeming in 1613 niet meer. Van Aerssen, die zijn functie als gezant in Frankrijk eveneens aan Van Oldenbarnevelt verdiend had, werd daardoor nu een vijand van hem.
Een theologisch meningsverschil over predestinatie tussen de twee Leidse hoogleraren Jacobus Arminius en Franciscus Gomarus leidde tot een breuk in de Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk). Rond 1610 ging deze kwestie een politieke rol spelen toen de predikant Johannes Uytenbogaert een verzoek of remonstrantie indiende, om de aanhangers van Arminius de vrijheid te geven om zich van de orthodoxe kerkleer af te scheiden. De contraremonstranten kwamen daarop met een contraremonstrantie waarin werd geëist dat alle gelovigen zich bij de orthodoxe kerkleer zouden aansluiten. Van Oldenbarnevelt, hoewel zelf een aanhanger van Gomarus, vond dat de kerk meerdere stromingen moest kunnen hebben. Maurits stond echter een calvinistische eenheidskerk voor. Hoewel Maurits tot dat moment de diensten van de remonstrant Johannes Uytenbogaert wel had bezocht, besloot hij in het vervolg de diensten van de contraremonstranten in de Kloosterkerk te volgen. Het was nu een politiek conflict geworden. Daardoor ontstonden ook tegenstellingen tussen de provincies en braken in verscheidene steden onlusten uit. Van Oldenbarnevelt, die bang was dat Maurits op een staatsgreep aanstuurde, liet in 1617 door de Staten van Holland de Scherpe Resolutie aannemen. Deze resolutie gaf onder andere de steden in Holland de mogelijkheid om zelfstandig huurtroepen (waardgelders) aan te nemen om onlusten te voorkomen. In de praktijk werd de resolutie meestal gebruikt tegen de contraremonstranten, die een opstandige aanhang onder de bevolking van de steden hadden. Met de oprichting van stedelijke milities ondermijnde Van Oldenbarnevelt echter het gezag van de opperbevelhebber van het staatse leger, Maurits. Dit was voor Maurits niet acceptabel.
Prins Maurits pleegde hierop een staatsgreep. Hij ontsloeg daarna de waardgelders, en op 29 augustus 1618 liet hij Johan van Oldenbarnevelt, en zijn medestanders Hugo de Groot, Rombout Hogerbeets en Gilles van Leedenberch, arresteren op verdenking van hoogverraad. In 1619 werd François van Aerssen door Maurits als Gecommitteerde in de Ridderschap van Holland benoemd. Daardoor ontstond onder de tegenstanders van Van Oldenbarnevelt een meerderheid en werd het mogelijk om een bijzondere politieke rechtbank van 24 rechters in te stellen. Tot Van Oldenbarnevelts eigen verrassing werd hij op 12 mei 1619 door de rechtbank wegens landverraad en hoogverraad ter dood veroordeeld. Hij zou zijn oren naar Frankrijk en Spanje hebben laten hangen. Van Oldenbarnevelt had verwacht dat er, vanwege zijn staat van dienst en hoge leeftijd, protest zou komen van zijn politieke vrienden. Het bleef echter stil; Maurits had in de tussenliggende periode verschillende remonstrantse bestuurders vervangen, en de vervolging van remonstranten was na de Synode van Dordrecht verhevigd, waardoor de aanhangers van Arminius het land verlieten. Van Franse zijde werd wel tevergeefs enkele malen geprobeerd een executie te voorkomen. Een dag na zijn veroordeling, op 13 mei 1619 werd hij op het Binnenhof in Den Haag op 71-jarige leeftijd onthoofd. Tot het publiek sprak hij op het schavot de beroemde woorden: Mannen, gelooft niet dat ik een landverrader ben, ik heb oprecht en vroom gehandeld, als een goede patriot, en zo zal ik sterven. Zijn allerlaatste woorden waren: Maak het kort, maak het kort. Lang werd aangenomen dat deze woorden aan de beul gericht waren, maar hij zei het waarschijnlijk tegen zijn knecht, Jan Francken, die vlak voor de executie afscheid van hem wilde nemen.
Bron: wikipedia
Door den Koning van Frankrijk tot Ridder geslagen. Koopt de ambtsheerlijkheid van Groenevelt voor 1583. Executeur van het testament van zijn oom Pouwels van Utrecht Jansz 9 Feb 1583. Testeert als Raad en Pensionaris der stad Rotterdam met zijne vrouw te Rotterdam 2 Aug 1583. Krijgt bij de scheiding der ouderlijke nalatenschap de Lange Duyst en 1/7 van zijn f 7700 10 Mei 1598. Beleend als voogd van zijn minderj. zoon Reinier met de Tempel 21 Aug 1592. Beleend met Berkel en Rodenrijs 1600. Koopt Guntersteyn van Charles de Brouxelles en daarmede beleend 3 Dec 1611. Testeert met zijn vrouw te Den Haag 29 Sep 1612. Koopt Stoutenburg en daarmede beleend 1616. Onthoofd te Den Haag 13 Mei 1619; zijn lijk oorspronkelijk geplaatst in een gewelf der Hofkapel, werd later naar de familiekelder in de St Joriskerk te Amersfoort overgebracht.
In 1576 raadspensionaris van Rotterdam, landsadvocaat in 1586. In 1602 bemiddelde hij bij de oprichting van het VOC. onthoofd op het binnenhof in den haag. Kocht in kavel grond met bedijkingsplicht van van Egmond (nu in de polder Nieuw-Beijerland).
RAU,
heerlijkheid stoutenburg
1 Stukken betreffende de verpanding door koning Philips II aan Hendrik Joosten, muntmeester te Utrecht, van het goed Stoutenburg, 1578, en betreffende de overdracht van dit goed door de erfgenamen van Hendrik van Dompselaar, muntmeester te Utrecht, aan Johan van Oldenbarnevelt, 1593-1594.
45 Kaart van Groot en Klein Stoutenburg, toekomende aan de erfgenamen van Johan van Oldenbarnevelt. Datering 1627