Heer van Hoogmade, Koudekerk en Poelgeest. Hij werd in 1344, na den dood zijns vaders met bovengenoemde heerlijkheden verlijd. In de twisten tusschen gravin Margaretha en haar zoon koos hij de partij der moeder als wier raadsman hij, ridder, o.a. de opdracht bezegelt door Willem van Duvenvoirde, heer van Oosterhout aan Jan van Polanen van den burg en voorburg te Geertruidenberg en de begeving van het schoolambt aldaar, benevens de heerlijkheid van Almonde en Dubbelmonde (v. Mieris, II, 732, 733). Hij was de hoeksche partij toegedaan en komt dan ook 23 Mei 1350 voor op de lijst (heer Geeraerd v.P., ridder) der edelen, door hertog Willem van Beyeren als vijanden beschouwd (a.v. 778). Zeker zal hij den strijd tusschen moeder en zoon niet werkeloos hebben gadegeslagen, maar de banier der eerste in de voorste rijen zijn gevolgd. Na de nederlaag der hoeksche partij heeft hij zich met zijn broeder Jan (1) op het kasteel Poelgeest teruggetrokken en bleef weigerachtig de partij van Margaretha te verlaten. Donderdag na St. Paulusdag Conversio 1352 beval hertog Willem den baljuw van Rijnland en Woerden met zijn gerecht van Leiden van zijnentwege te dagedingen tegen heer G.v.P. en diegenen, die op den huize Poelgeest zijn. Wel volgde Zaterdag na St. Valentijn 1352 een verdrag van verzoening, doch Donderdag na Jacobi van hetzelfde jaar beval Willem V aan zijn baljuw zijn souders voor den huize van Poelgeest te doen hebben en uit te panden haar soudye. Woensdag na St. Odulf (13 Juni) 1352 begeert Willem, dat hem het huis P. zal worden ingeruimd of anders zullen eenige edelen en steden het belegeren (van Mieris, II, 809). Zoolang de geschillen tusschen Margaretha en haar zoon niet voldoende zijn opgelost, weigeren de gebroeders elke overeenkomst. Zaterdag na St. Thomas 1352 beveelt Willem, na vruchtelooze pogingen om het slot door belegering in handen te krijgen, zijn baljuw van Rijnland en Woerden of zijn stedehouder, alle landen te verkoopen van hen, die op den huize Poelgeest liggen. Eerst 7 Dec. 1354 werd de verzoening van moeder en zoon te Bergen in Henegouwen gesloten; in het algemeen pardon waren natuurlijk ook de gebroeders van Poelgeest opgenomen en 4 Maart 1354 (1355) vergeeft hertog Willem zijn euvelen moed aan heer Gerrit v.P. en Jan, zijn broeder; hij ontvangt hen wederom in zijn vriendschap en geeft hen het vrije gebruik van hun goed terug (zie voor 1352-54 het m.s. Gousset, Rijksarchief).
Hebben de gebroeders van Poelgeest daarna aan een vreemden vorst hun diensten aangeboden? Men zou dit met de Raadt, Sceaux Armoriés, vermoeden. Aldaar wordt G.v.P. een geldersch (?) ridder, een strijder voor den hertog van Brabant tegen den graaf van Vlaanderen genoemd, die in 1356 zegelde (maar zijn zegel is van het charter der hertogen van Brabant afgevallen). In hetzelfde werk wordt vermeld, dat hij in 1373 een acte van zijn ÙtneveÙu Jan van Polanen, heer van de Lek en van Breda, zegelt; in het veld van het zegel een helm, getopt met een tournooihoed, ondersteunend twee armen met gesloten vuisten, elke vuist van buiten voorzien van 5 ballen; legende: S. retum (Secretum? = geheim zegel?) - Dat v.P. met een helm zegelde, is niets ongewoons. Hetzelfde deed Willem van Brederode in 1426; op zijn zegel staat een gesloten helm, zonder schild (J. ter Gouw, Stud. over W. en Z. bl. 11).
Mogelijk zijn de gebroeders van P. de banier van Jan van Blois gevolgd. Zie op Jan (1). G.v.P. was bij Jan van B. in groote achting. In 1367 was hij met J. van Blois en Guy, diens broeder, benevens de heeren Gyelis van Saers en Jan van Masteyn twee dagen in de abdij van Maubeuge (Schotel, Abdy v. Rijnsburg 105). Hij kan nu met zijn broeder wel (in het gevolg van Jan van Blois?) voor Brabant hebben gestreden, doch al spoedig heeft hij zich metterwoon op Poelgeest neergezet. In 1357 toch is hij gehuwd en stelde terstond orde op al zijn zaken. Van omstreeks dien tijd vangen de nog aanwezige leenboeken van Poelgeest aan (Rijksarchief) en treedt hij meermalen op als raad van den graaf van Holland. 14 Augustus 1367 staat heer Gheryt v.P. met heer Wouter van Heemskerk en heer Bartholomeus van Raephorst als mannen bij de verheffing van het huis Rolland en andere goederen door Claes Willemsz van Spaernewoude (v. Mieris, III, 212). Heer Gerhard de P. staat 11 Januari 1379 als raad van hertog Albrecht bij diens uitspraak, dat Zierikzee en Middelburg vrij zijn van het stapelrecht te Dordrecht (v. Mieris III, 347). Heer Gherede v.P., ridder, bezegelt 16 Mei 1379 het verdrag van Albrecht met Hugeman v. Strijen, heer van Zevenbergen, over de bedijking van de gors Overdraage en het gebruik van 2000 gemeten moerland enz. in de Groote Waard van Z. Holland (a.v. 352). Hij bezegelt 5 Jan. 1380 de uitspraak van hertog Albrecht over den twist, dien de graaf van Blois en die van Schoonhoven hadden met den heer van Egmond en diens helpers (a.v. 361) alsmede op denzelfden dag de uitspraak van den hertog over de geschillen tusschen dezelfde edelen over de visscherij van Nieuwertocht en Roxvliet (a.v. 362).
Gerrit v. Poelgeest is niet lang daarna overleden. Een jaargetijde in de kerk van Koudekerk ingesteld door zijn vrouw voor de zielsrust van heer G.v.P. en zijn moeder Clementia van Nyevelt, moest worden gehouden op den 15 April, op welken tijd heer G. gestorven was. Zijn zoon Dirk (3) werd 1383 Zaterdag na St. Lucas met zijn vaders heerlijkheden verlijd. Hieruit zou men kunnen besluiten, dat G. van P. 15 April 1383 is overleden.
In 1357 was hij gehuwd met jkvr Beatrix van Schoonhout(e), als weduwe in 1388 voorkomende. Zij voerde 9 ruiten in haar wapen en was de erfdochter van Jan van Schoenhoute met wiens goederen zij Vrijdag vóór Palmzondag 1354 door hertog Willem werd verlijd (Reg. E.L. XXXIII, fol. 50). Maandag na O.L.V. Nativ. 1357 bevestigde laatstgenoemde den lijftocht door heer G.v.P. gemaakt aan zijn echtgenoote Beatrix van 15 pond groot 's jaars payements op het goed Hogemade met 200 mergen lands en een tiende te Corteraer in 's Heeren Dirksambacht van Brederode, het Rijnveer te Catwijk en het ambacht van Coudekerke metter hofstad te Poelgeest (Reg. E.L. XXIX fol. 10 verso). Zaterdag na St. Gregorius 1370 werd nog genoteerd, dat G.v.P. aan zijn echtg. Beatrix den lijftocht van het halve huis te Poelgeest had gemaakt (Reg. Liber IV Aelbrecht, fol. 142).
Volgens S.v. Leeuwen, Batav. Illustr. waren hun kinderen: Jan v.l. ongeh. overl.: Dirk v.P. en Aleid, echtgenoote van den ridder IJsbrand van Alkemade. Deze laatste is ons niet voorgekomen. Dirk (3) gaat hiervóór en was waarschijnlijk de oudste zoon. Jan v.P. is vermoedelijk dezelfde als J.v.P. 27 Mei 1412 van manslag beschuldigd, waarom hem op dien datum met een knecht, helper bij den manslag, vrijgeleide werd gegeven (Reg. Memor. B.A. 1409-1412 fol. 77 verso en fol. 79). Bij S.v.L. worden niet vermeld: Machteld en Susanna. jkvr. Machteld v.P. komt reeds 31 Aug. 1408 als weduwe voor van Pieter Heeren Dirkszoon en klaagt over Jacob van Poelenburg (Reg. Memor. B.C. fol. 16 verso). Haar man was gegoed in Oosthuizen en Etershem; na zijn dood trachtten anderen haar deze goederen te ontweldigen, waarom hertog Jan van Beyeren 21 April 1412 beval haar in het rustig bezit daarvan te handhaven (Reg. Voorne C 1417 fol. 22). Machteld v.P. had een dochter jkvr. Aleid, echtgenoote van Jan Moens, wier kinderen Beatrix (geh. met Jan Jansz) en Kerstine (geh. met Willem Pietersz.) 23 Oct. 1440 verlijd worden met haar moederlijk erfgoed (Reg. Voorne D. 1430-1470, Mengelingen fol. 55; Item Leenhove v. Voorne en van Borselen, fol. 16). Susanna van P. eindelijk, wordt in Nederl. Adelsboek (1917), 210, vermeld als de gade van Pieter van Slingelandt (dl. V, kol. 748), vrijheer van Slingeland, zoon van Johan van den Tempel, daarna v.S. geheeten, en van Catharina van Drongelen. Deze Peter v.S., wordt 1 Aug. 1414 met Slingeland beleend en tocht er terzelfder dage zijn vrouw Susanna v.P. aan (v. Mieris, IV, 294).
Zie nog: Leidsch Jaarboekje (1907), 96-99; v. Heussen en van Rijn, Kerkel. Oudheden van Rijnland; Alg. Ned. Familieblad XVI, 22.
Regt